जागतिक तंबाखू विरोधी दिन

जागतिक तंबाखू विरोधी दिनाची सुरुवात जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (डब्ल्यूएचओ) वतीने ३१ मे १९८७ साली करण्यात आली. ‘तंबाखू व तंबाखूजन्य पदार्थांपासून होणारे रोग’ या संदर्भात जनजागृती निर्माण करण्यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो.

तंबाखूला निकोटियाना प्रजातीच्या वनस्पतीच्या पानांन पासून बनविण्यात येते. तंबाखूचे पीक जगभरात उपलब्ध असून त्याला उत्तम मागणी आहे.  निकोटीन हा तंबाखूमधील एक प्रमुख घटक असतो.

अमेरिकेमध्ये इसवीसनपूर्व ६००० मध्ये तंबाखूची शेती केल्याचे सर्वात जुने पुरावे सापडतात. तेथील आदिवासींनी धार्मिक आणि औषधी कारणासाठी तंबाखूचा वापर केला होता. १४९२ मध्ये क्रिस्तोफर कोलंबसला अमेरिकेतील स्थानिक आदिवासींनी भेट म्हणून तंबाखूची पानं दिली. कोलंबसमार्फत तंबाखूची युरोपला ओळख झाली. १५५६ मध्ये फ्रान्स, १५५८ मध्ये पोर्तुगाल, १५५९ मध्ये स्पेन आणि १५६५ मध्ये इंग्लंड या देशांमध्ये तंबाखूचे पीक दाखल झाले. पुढे १६५० मध्ये युरोपीय व्यापाऱ्यांनी तंबाखू आफ्रिकेतही नेली आणि तिथे या मोठे उत्पन्न देणाऱ्या या पिकाची लागवड सुरु झाली. १७५३ मध्ये स्वीडिश वनस्पतिशास्त्रज्ञ कॅरोलस लिनिअस यांनी नामांकित केलेल्या तंबाखूच्या प्रजाती – निकोटीयाना रस्टिका आणि निकोटीयाना टॅबॅकम यांना पहिल्यांदाच नाव देण्यात आले. १७९४ मधेय अमेरिकेत पहिल्यांदा तंबाखूवर कर लावण्यात आला. १८२६ मध्ये शास्त्रज्ञांना तंबाखूपासून निकोटीन वेगळे करण्यात प्रथमच यश आले. १९१२ मध्ये प्रथमच धूम्रपान आणि फुफ्फुसांच्या कर्करोगाचा संबंध जोडला गेला. १९९० च्या दशकात अमेरिकेसह अनेक देशांमध्ये सार्वजनिक ठिकाणी धुम्रपान करण्यावर बंधने आली. भारतात तंबाखूचे पीक इसवीसन १६००च्या सुमारास पोर्तुगीज व्यापाऱ्यांनी आणले. भारतात त्या आधीही तंबाखूच्या काही स्थानिक जाती होत्या. परकीय व्यापाऱ्यांसाठी भारत हे तंबाखूचे एक प्रमुख उत्पादन केंद्र बनले. ब्रिटीश राजवटीत तंबाखू हे एक प्रमुख नगदी पीक होते.

तंबाखूचे सर्वात जास्त उत्पादन चीन मध्ये होते. यानंतर ब्राझील आणि भारताचा क्रमांक येतो. भारतात आंध्रप्रदेश, बिहार, आसाम, छत्तीसगड, गुजरात, कर्नाटक, मध्यप्रदेश, महाराष्ट्र, ओडिशा, तामिळनाडू, तेलंगणा, उत्तरप्रदेश आणि पश्चिमबंगाल या राज्यांमध्ये तंबाखूचे पीक घेतले जाते. तमिळनाडु, आंध्र प्रदेश, पंजाब, बिहार, म्हैसूर आणि पश्चिम बंगालमध्ये तंबाखू संशोधन केंद्रे आहेत.

निकोटीनमुळे तंबाखूचे सेवन करण्याची सवय लागते. तंबाखूच्या सेवनाने घसा, फुफ्फुस, तसेच मुखाचा कॅन्सर होतो. सिगारेट हे प्रमुख तंबाखूजन्य माध्यम असून, जगभरात साधारण १.१ अब्ज लोक सिगारेट ओढतात असे डब्ल्यूएचओची आकडेवारी सांगते. त्यांपैकी ८० टक्के लोक हे कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमधील आहेत. दरवर्षी जगभरात साधारण ८० लाख लोकांचा तंबाखूजन्य पदार्थांमुळे मृत्यू होतो. त्यांपैकी ८ लाख ९० हजार जणांचा मृत्यू धूम्रपान करणाऱ्यांच्या संपर्कात राहिल्यामुळे (पॅसिव्ह स्मोकिंग) होतो.